Είναι σημαντική η ουσιαστικότερη σχέση με τα Χριστούγεννα. Με περισσότερη απλότητα και περισσότερη βαρύτητα στη σημασία της εορτής. Βρισκόμαστε, για μια ακόμη φορά, μπροστά στη Γέννηση του Χριστού, δηλαδή μπροστά σε ένα μυστήριο. Η Εκκλησία πιστεύει ότι ο Θεός γίνεται άνθρωπος για να γίνει ο άνθρωπος θεός. Ο Θεός ενώνεται με τον άνθρωπο για να τον επαναφέρει στον αρχικό του προορισμό, την ενότητά του με τον Θεό, το φως, τη ζωή, την αλήθεια.
Για αιώνες οι άνθρωποι ανέμεναν τον Μεσσία, τον Χριστό, τον Σωτήρα που ο Θεός είχε υποσχεθεί. Ποιος περίμενε ότι ο Σωτήρας αυτός, ο Μεσσίας Χριστός, μπορούσε να είναι ο ίδιος ο Θεός; Κανείς! Οι Εβραίοι θεωρούσαν σκανδαλώδες ακόμα και μόνη τη σκέψη ότι ο καθαρός, ο άμωμος, ο δημιουργός, ο κτίστης μπορούσε να ενωθεί με τον ακάθαρτο και μίζερο άνθρωπο, τον παραδομένο στη φθορά και στον θάνατο. Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν ότι ο άνθρωπος και ο Θεός είναι οντότητες τόσο ανόμοιες, ώστε είναι λογικά αδύνατο να υποστηρίξει κανείς ότι μπορούν να ενωθούν: Ο Πλάτων διακήρυττε στο Συμπόσιό του: «Θεὸς ἀνθρώπῳ οὐ μίγνυται». Ήταν, λοιπόν, βλακώδες για κάποιον να υποστηρίξει το αντίθετο. Σκάνδαλο για τους Εβραίους, βλακεία για τους Έλληνες. Στο κάτω κάτω είναι θέμα αξιοπρέπειας του Θεού. Δεν μπορεί ο Θεός να πέσει τόσο χαμηλά.
Και όμως. Είναι αυτό ακριβώς που συνέβη! Ο Θεός γίνεται άνθρωπος. Πέφτει τόσο χαμηλά. Δεν διστάζει να χάσει την αξιοπρέπειά του. «Κλίνας οὐρανοὺς κατέρχεται». Δεν τον ενδιαφέρει η αξιοπρέπεια που δεν έχει, άλλωστε κανένα νόημα και δεν προσφέρει τίποτε σε κανένα, αλλά η σωτηρία του ανθρώπου. Αν θέλεις να σώσεις αυτόν που αγαπάς, μπορεί να χρειαστεί να λερωθείς, να υποφέρεις, ίσως και να θυσιαστείς ολοκληρωτικά. Πολλές φορές, εμείς οι άνθρωποι, προκειμένου να κρατήσουμε την αξιοπρέπειά μας, να μην «ξεφτιλιστούμε» – για να το πούμε απλά – αφήνουμε να συμβούν καταστροφές και πόλεμοι, αφήνουμε να υποφέρουν συνάνθρωποί μας από άλλες φυλές και άλλους λαούς, ακόμα και δικοί μας άνθρωποι, γείτονες, συγγενείς και φίλοι. Γι’ αυτό ίσως ήταν αδύνατο για τους ανθρώπους να σκεφτούν ότι ο Θεός μπορούσε να πέσει τόσο χαμηλά.
Τι θα συνέβαινε, λοιπόν, αν ο Θεός ήθελε να κρατήσει την αξιοπρέπειά του; Τι θα συνέβαινε αν αντί για τον Θεό αποφάσιζαν άνθρωποι για το πώς θα σώσουν, ας πούμε, τα… σκουλήκια;
Ο θεολόγος Ηλίας Βουλγαράκης (1927-1999), καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, ένας πρωτότυπος διανοητής που αφιέρωσε μεγάλο τμήμα της ζωής του στην ιεραποστολή, την πρακτική της εξάσκηση και την ακαδημαϊκή διδασκαλία της, έγραψε δύο συμβολικά παραμύθια πάνω σε αυτήν ακριβώς τη λογική: πόσο ο άνθρωπος αγχώνεται συχνά να διαφυλάξει την αξιοπρέπειά του, αξιοπρέπεια που, ευτυχώς, ο Θεός δεν διστάζει να εγκαταλείψει:
Παραμύθι πρώτο: Μια αναξιοπρεπής Τριάδα
«Μια φορά και κάθε καιρό είναι ο Θεός. Από κάποτε είναι και οι άνθρωποι. Οι αναφορές όμως που έρχονται από τη γη για την κατάσταση των ανθρώπων όλο και χειροτερεύουν. Το ανθρώπινο γένος πάει από το κακό στο χειρότερο, παρ’ όλες τις προσπάθειες του Θεού με τους διάφορους αντιπροσώπους που από καιρό σε καιρό στέλνει για να τους συνεφέρει. Μπροστά στην έκρυθμη αυτή κατάσταση η Αγία Τριάδα συνεδριάζει. Αποφασίζει ν’ ακούσει και τις απόψεις των ανθρώπων πάνω στο θέμα και να συζητήσει προτάσεις τους για την αντιμετώπιση του αδιεξόδου.
Σε λίγες μέρες φθάνει ως εκπρόσωπος της ανθρωπότητας μια διακεκριμένη προσωπικότητα, ένας σοφός Σύμβουλος του Αυτοκράτορα που διατηρούσε μεγάλο κύρος ανάμεσα στους ανθρώπους. Κολακευμένος από την προτίμηση δεν άργησε να πάρει θάρρος και να διατυπώσει τις απόψεις του για τη λύση του προβλήματος.
-Προτείνω να ληφθούν δραστικά μέτρα.
-Σαν ποια;
-Να σταλούν άγγελοι με πύρινες ρομφαίες για να συνετίσουν τους ανθρώπους.
-Μα τότε πού πάει η ελευθερία τους;
-Μπροστά στο καλό που θα γίνει, δε βλάφτει να τη στερηθούν προσωρινά.
-Μα καλό δίχως ελευθερία μπορεί να είναι καλό;
Ο σεβαστός Σύμβουλος πέφτει σε κάποια αμηχανία. Κι αναδιπλώνεται, θέλει να φανεί αρεστός και προτείνει αυτό που υποπτεύεται ότι θ’ αρέσει στο Θεό.
-Να σταλούν εκπρόσωποί σας για να τους συμβουλέψουν.
-Μα το μέτρο αυτό δοκιμάστηκε επανειλημμένα και απέτυχε.
Ο σεβαστός Σύμβουλος μπερδεύεται πάλι. Ωστόσο μια νέα ιδέα φωτίζει το μυαλό του.
-Να χορηγήσετε γενική αμνηστία. Να βγείτε στον εξώστη του Ουρανού και ν’ ανακοινώσετε στους ανθρώπους ότι τους συγχωρείτε για την προσβολή που σας έκαναν και διαγράφετε τις αμαρτίες τους!
-Δεν μπορώ να το κάνω γιατί δεν αισθάνομαι θιγμένος από τα έργα τους. Αλλά κι αν έδινα γενική αμνηστία, όπως προτείνεις, θα τους ωφελούσε; Πιστεύω πως όχι. Το πρόβλημα δεν είναι ν’ αποκαταστήσω τη σχέση μου με τους ανθρώπους. Ποτέ, άλλωστε, αυτή δε χάλασε. Αλλά ν’ αποκαταστήσουν οι ίδιοι τη σχέση τους με τον εαυτό τους. Στην περίπτωση, όμως, αυτή δεν έχουν τόσο αξία τα γενικά μέτρα που έρχονται απ’ έξω, όσο η αλλαγή των ανθρώπων που γίνεται μέσα τους, η σωστή επανατοποθέτηση του καθενός απέναντι στον ίδιο του τον εαυτό.
Ο Σύμβουλος τα ‘χασε πλέον οριστικά. Και τότε σκέφτηκε να εφαρμόσει την παλιά, δοκιμασμένη τακτική του, που χρησιμοποιούσε σε δύσκολες στιγμές.
-Εσείς τι λέτε; Ρώτησε με προσποιητή αφέλεια.
-Λέω να στείλω το Γυιό μου στη γη.
-Απαράδεκτο! του ξέφυγε η λέξη αυθόρμητα. Ταυτόχρονα όμως ένιωσε ότι φέρθηκε με απρέπεια. Σπεύδει να διορθώσει το πράγμα.
-Ίσως, ήταν κάπως βιαστική η κρίση μου. Μάλλον δεν έχω αντίρρηση. Αλλά θα πρέπει να παρουσιαστεί με την ανάλογη εμφάνιση που επιβάλλει η θέση του.
-Δηλαδή, ποια;
-Ε, να! Να περιβληθεί, ας πούμε, μ’ ένα αστρικό σώμα και να συνοδεύεται από μια στρατιά αγγέλων.
-Δε θα εκβιάσει, όμως, έτσι τις ανθρώπινες συνειδήσεις;
Πάλι τα ίδια, σκέφθηκε ο Σύμβουλος με κάποιο εκνευρισμό. Έτσι ξαναγύρισε στη γνωστή του τακτική.
-Εσείς πώς βλέπετε αυτή την αποστολή;
-Σκέφτομαι να γίνει άνθρωπος!
Αστροπελέκι!
-Τι είπατε; Άνθρωπος; Μα αυτό είναι εντελώς ασυμβίβαστο με την αξία του. Δεν κρατήθηκε. Είναι αναξιοπρεπές. Και πάλι δεν κρατήθηκε. Πώς το σκεφτήκατε αυτό;
-Λέγοντας να γίνει άνθρωπος, δεν εννοώ να εμφανιστεί ως άνθρωπος, αλλά να υπάρξει άνθρωπος, να γεννηθεί από μια θνητή γυναίκα.
Μήπως με περιπαίζει; Σκέφτηκε φανερά ενοχλημένος ο καλός μας Σύμβουλος. Μήπως το κάνει για να ελέγξει τη νοημοσύνη μου;
-Δεν μπορώ να παρακολουθήσω τη σκέψη σας, είπε με θιγμένη αξιοπρέπεια. Εννοείτε να περάσει από τη διαδικασία της ενδομήτριας ζωής, της γέννας, από την ασήμαντη βρεφική ηλικία από.
Σταμάτησε από φρίκη. Τον συνέφερε κάπως η σκέψη πως ο Θεός πιθανόν να τον κοροϊδεύει. Τον κοιτάζει εξεταστικά με μια ματιά γεμάτη σημασία. Θα ‘θελε τουλάχιστον να μην πέσει η υπόληψή του. Ο Θεός ένιωσε την κατάσταση του ανθρώπου. Ήταν κι αυτός όπως όλοι οι άλλοι. Αποκλεισμένος στο δικό του κόσμο. Ένας υπηρέτης που φρόντιζε μόνο «τα του Καίσαρος». Ωστόσο συνέχισε να του ξεδιπλώνει τη σκέψη του.
-Νομίζω ότι σωστά με καταλάβατε. Λέω γεννηθεί από μια θνητή γυναίκα και μάλιστα να μη γεννηθεί στην Πρωτεύουσα, ούτε στα Ανάκτορα, αλλά σε μια ασήμαντη πόλη, στη Βηθλεέμ, ας πούμε, μέσα σ’ ένα στάβλο!
Το πράγμα είχε παραγίνει για το Σύμβουλο. Ένιωσε ότι τον περιπαίζουν. Αν προσπαθούσε τουλάχιστο να περισώσει το κύρος του!… Πήρε το πιο σοβαρό του ύφος και είπε:
-Επιθυμώ εξ ονόματος μου εξ ονόματος όλων των ανθρώπων να δηλώσω ότι διαφωνώ με την πρότασή σας. Παρακαλώ να γραφτεί στα πρακτικά.
Με τη δήλωση αυτή η σύσκεψη έληξε. Ο Θεός σηκώθηκε, τον ξεπροβόδισε μέχρι την πόρτα και τον χαιρέτησε, ευχαριστώντας τον για τη συνεργασία του. Ο Σύμβουλος έφυγε πολύ συγχυσμένος κι αναστατωμένος. Σε όλη τη διαδρομή του γυρισμού μια απορία τριβέλιζε το μυαλό του. Πώς μπόρεσε ο Θεός να σκεφτεί όλ’ αυτά, έστω και γι’ αστείο;»
Παραμύθι δεύτερο: Μια αξιοπρεπής Τριάδα
«Τετάρτη, 24 Δεκεμβρίου του 2137. Η δευτεροβάθμια τριμελής Επιτροπή για την Προστασία της Φύσης, της Διεθνούς Ακαδημίας των Επιστημών, συνεχίζει ακόμη τη συνεδρίασή της. Οι τρεις σεβάσμιες επιστημονικές κορυφές, που συμπτωματικά αποτελούν μια άτυπη εκπροσώπηση των τριών μεγάλων φυλών της γης, μια κι ο ένας τους είναι λευκός, ο άλλος κίτρινος κι ο τρίτος μαύρος, καλούνται να πάρουν την τελική απόφαση πάνω σε μια πρωτοποριακή πρόταση. Την πρόταση αυτή επεξεργάστηκε και υπέβαλε η πρωτοβάθμια πολυμελής Επιτροπή της ίδιας Υπηρεσίας, για τη σωτηρία των σκουληκιών Blaniulus Guttulatus που, από κάποια ανεξήγητη ασθένεια, κινδύνευε να εκλείψει από τον πλανήτη. Το σχετικό υπόμνημα εισηγείται να εφαρμοστεί στην περίπτωση των σκουληκιών η νέα μέθοδος της κυματικής μεταλλαγής του ανθρώπου σε άλλο έμβιο είδος. Αυτό σήμαινε ότι ένας άνθρωπος θα έμπαινε σε μια ειδική συσκευή και με ειδική διαδικασία θα προσλάμβανε τη φύση του σκουληκιού, διατηρώντας, βέβαια, την ανθρώπινή του υπόσταση. Η μέθοδος αυτή, που θα εφαρμοζόταν για πρώτη φορά, αποτελούσε την έσχατη λύση για να διερευνηθεί η αιτία της ασθένειας των σκουληκιών και να γίνει, συγχρόνως, η σωστή θεραπεία.
– Ας συνοψίσω με δυο λόγια σε όσα καταλήξαμε μέχρι τώρα, είπε ο ασιάτης Πρόεδρος της δευτεροβάθμιας τριμελούς Επιτροπής.
Ασυναίσθητα τα δύο άλλα μέλη κοίταξαν το ρολόι. Ήταν 12 μμ.
– Καταλήξαμε, κύριοι συνάδελφοι, ότι η πρόταση γίνεται ομόφωνα δεκτή μετά την ανάκληση της επιφυλάξεως που διατυπώθηκε από μέρους του κ. Σμιθ, είπε ο Πρόεδρος ρίχνοντας τη ματιά του στο λευκό συνάδελφό του.
Ο κ. Σμιθ συμφώνησε με ένα νεύμα.
– Απομένει, κύριοι, να αποφασίσουμε το ποιος θα αναλάβει αυτή την αποστολή.
– Η πρόταση της πρωτοβάθμιας Επιτροπής που δεχτήκαμε μνημονεύει και το πρόσωπο. Δεν απομένει σε μας παρά να την κάνουμε δεκτή στο σύνολό της, είπε ο κ. Μπουγκάλου από την Αφρική.
– Επιτρέψτε μου, κύριε συνάδελφε, να διατυπώσω μια επιφύλαξη στην πρότασή σας, είπε ο Πρόεδρος. Όχι γιατί έχω αμφιβολίες για την επιστημονική κατάρτιση του δόκτορα συναδέλφου που του ανατίθεται αυτή η αποστολή. Ούτε πάλι γιατί αμφισβητώ την εμπιστοσύνη με την οποία τον περιβάλλει η πρωτοβάθμια Επιτροπή ή την κρίση της. Τιμώ και τους δύο. Ωστόσο νομίζω ότι ο απεσταλμένος μας, ενόψει της σοβαρότητας του θέματος, δεν πρέπει να προέρχεται από δευτερεύοντα κλιμάκια. Εκείνος που πρέπει να πάει, είπε τονίζοντας τις λέξεις του, είναι ένας από τους τρεις μας! Το θέμα είναι περισσότερο σοβαρό απ’ όσο φαίνεται.
Τα λόγια του διαδέχτηκε μια σιγή γεμάτη νόημα. Είναι η σιγή εκείνη που η λογική του νου κάνει την καρδιά να ντρέπεται να διατυπώσει τη διαφωνία της.
– Κύριοι, πρέπει να αποφασίσουμε, είπε πάλι ο Πρόεδρος, κοιτώντας αυτός πια τούτη τη φορά το ρολόι. Ένας από μας πρέπει να δηλώσει, είπε ρίχνοντας ένα βλέμμα στον κ. Σμιθ.
– Με τιμά η προτίμησή σας, είπε ο κ. Σμιθ. Σας ευχαριστώ. Μην ξεχνάτε όμως ότι είμαι ο μόνος που διατύπωσα επιφύλαξη για το σχέδιο.
– Την οποία όμως αποσύρατε, τον διέκοψε ο Πρόεδρος.
– Άσχετα πάντως απ’ αυτό, θα πρέπει να υπογραμμίσω ότι δεν είμαι απόλυτα αποδεσμευμένος από την πολιτιστική μου κληρονομιά. Πώς να το κάνουμε κύριε συνάδελφε· δεν συνάδει με το κύρος μου να μπω σ’ αυτήν την περιπέτεια. Δεν είναι αξιοπρεπές. Τί θα πουν οι άλλοι, τί θα λέτε σεις, τί θα σκέφτονται κυρίως οι παλιοί μου μαθητές να με βλέπουν να σέρνομαι καταγής; Σταμάτησε για μια στιγμή για να πάρει αναπνοή, κι υστέρα συνέχισε δίνοντας ιδιαίτερο τόνο στη φωνή του. Δεν είχα και δεν έχω καμιά απολύτως αντίρρηση να θυσιαστώ για την επιστήμη. Ωστόσο ο τρόπος αυτής της συγκεκριμένης θυσίας δεν μου ταιριάζει. Ρίχνοντας μια γρήγορη ματιά στον Πρόεδρο, κοίταξε φιλικά τον κ. Μπουγκάλου. Μήπως συμπίπτει ό κύριος συνάδελφος να μην έχει τις ίδιες ψυχολογικές αναστολές με μένα; Φαντάζομαι ότι για τον κόσμο της Αφρικής θα αποτελούσε ιδιαίτερη υπερηφάνεια να αναλάβει την πρωτοποριακή αυτή πρωτοβουλία ένας δικός τους άνθρωπος.
– Σας ευχαριστώ κύριε συνάδελφε για την πρότασή σας. Ιδιαίτερα για το ενδιαφέρον σας προς την ήπειρό μου. Με συγκινεί η σκέψη ότι τέτοια πρωτοποριακά έργα τα εμπιστεύονταν πάντα οι πρόγονοί σας στους δικούς μου προγόνους! Θα μου επιτρέψετε όμως να μη δεχθώ την τιμή αυτή για τον ίδιο ακριβώς λόγο που μου την προτείνετε. Θα πρέπει να κατανοείτε την ευαισθησία μου. Δεν επιθυμώ να ξυπνήσουν στις συνειδήσεις των συνηπειρωτών μου απωθημένες πια στο υποσυνείδητό τους αντιδράσεις φυλετικών διακρίσεων. Είναι θέμα αξιοπρέπειας του χρώματός μου. Και μετά από μια μικρή διακοπή και με τη ματιά του συγκεντρωμένη επίμονα στις σημειώσεις του, συνέχισε. Εφόσον πρέπει ένας από μας να μεταλλαχθεί, το πιο φυσικό και ταυτόχρονα το πιο απαλλαγμένο από κάθε υποψία είναι να αναλάβει την πρωτοβουλία αυτή ο Πρόεδρος. Άλλωστε η σχετική πρόταση προέρχεται από τον ίδιο.
– Η πρότασή σας κύριε συνάδελφε είναι λογική, απάντησε αμέσως ο Πρόεδρος. Ίσως είναι πιο σωστό να πω, ότι η πρόταση σας φαίνεται λογική. Και λέω «φαίνεται» γιατί παραγνωρίζετε το γεγονός ότι ο Πρόεδρος δεν είναι μόνο επιστήμων, άλλα και διοικητικός συντονιστής. Κάτω από αυτή την οπτική γωνία είναι κάπως δύσκολο να επωμισθώ και τις δύο αρμοδιότητες. Σιώπησε. Πήρε μια γρήγορη αναπνοή και συνέχισε. Θα μου επιτρέψετε ωστόσο να παρατηρήσω κύριε Μπουγκάλου, ότι όσο κι αν καταλαβαίνω την άποψη που διατυπώσατε σχετικά με τον κίνδυνο αναβιώσεως φυλετικών διακρίσεων, δεν παύω να την θεωρώ ανυπόστατη. Στηρίζεται σ’ ένα τόσο μακρινό και οριστικά ξεπερασμένο παρελθόν! Δεν υπάρχει, λοιπόν, για σας θέμα αξιοπρέπειας. Αντίθετα θέμα αξιοπρέπειας, θα έλεγα ότι υπάρχει από την πλευρά τη δική μου. Και υπάρχει σαφώς από τη στιγμή που σεις θέτετε τέτοιο θέμα, έστω κι αν είναι εντελώς ανυπόστατο. Η κίτρινη φυλή είναι, όπως ξέρετε, τρομερά ευαίσθητη. Τί θα έλεγαν αν δεχόμουν να αναλάβω εγώ το εγχείρημα αυτό μετά από τη δική σας άρνηση;
Η συνεδρίαση έφτασε σε αδιέξοδο. Διαγραφόταν βάσιμα ο κίνδυνος να μη γίνει τίποτε. Τα σκουλήκια δε θα σώζονταν, θα σωζόταν όμως η αξιοπρέπεια. Κι αυτό δεν ήταν λίγο! Το πράγμα οδηγείτο σε αναβολή λήψης αποφάσεως για… συγκέντρωση περισσότερων στοιχείων. Όταν όμως ένα μέλος της τριμελούς Επιτροπής παρατήρησε ότι θα χτυπήσει άσχημα η τέτοια αιτιολόγηση της αναβολής, ο κ. Σμιθ βρήκε τη δικαιολογία.
– Μα τέλος πάντων έχουμε κι άλλες υποχρεώσεις. Ας μη ξεχνούν ότι αύριο ξημερώνουν Χριστούγεννα. Θέλουμε να τα γιορτάσουμε κι εμείς.
Την ευθύνη για τη δήλωση στους δημοσιογράφους που περίμεναν την ανέλαβε ευχαρίστως ο κ. Σμιθ. Ήταν άλλωστε ο πιο καλός χριστιανός από την τριανδρία».
Πηγή: Ηλία Βουλγαράκη ( † 1999), Χριστουγεννιάτικο αντιπαραμύθι σε τρεις παραλλαγές ή η αξιοπρέπεια του ανθρώπου και η αναξιοπρέπεια του Θεού (Αθήνα: Μαΐστρος, 2009)