από τον Τheo
(πηγή: Αντίφωνο)
Φέτος συμπληρώνονται 80
χρόνια από τη γέννηση του Αντρέι Ταρκόφσκι (1932‐1986), ενός ανθρώπου βασανισμένου αλλά και πολύ
προικισμένου. Σ ̓ όλη τη ζωή του αναζητούσε την αλήθεια, ήταν προσηλωμένος
στον στόχο του και δεν έκανε συμβιβασμούς. Οπως γράφει, «κάθε εποχή τη
σημαδεύει η αναζήτηση της αλήθειας. Οσο φοβερή κι αν είναι η αλήθεια,
συμβάλλει στην ηθική υγεία ενός έθνους. Η αναγνώρισή της αποτελεί
ένδειξη υγιούς εποχής και ποτέ δεν έρχεται σε αντίθεση με την ηθική»[1] και: «Δεν είμαι καλλιτέχνης του σαλονιού, κι η ευτυχία του κοινού δεν
εξαρτάται από μένα. Αντίθετα, πρέπει να λέω στον κόσμο την αλήθεια
για την κοινή μας ζωή, όπως τη βλέπω μέσα από την εμπειρία και τις δυνατότητές
μου.»[2]
χρόνια από τη γέννηση του Αντρέι Ταρκόφσκι (1932‐1986), ενός ανθρώπου βασανισμένου αλλά και πολύ
προικισμένου. Σ ̓ όλη τη ζωή του αναζητούσε την αλήθεια, ήταν προσηλωμένος
στον στόχο του και δεν έκανε συμβιβασμούς. Οπως γράφει, «κάθε εποχή τη
σημαδεύει η αναζήτηση της αλήθειας. Οσο φοβερή κι αν είναι η αλήθεια,
συμβάλλει στην ηθική υγεία ενός έθνους. Η αναγνώρισή της αποτελεί
ένδειξη υγιούς εποχής και ποτέ δεν έρχεται σε αντίθεση με την ηθική»[1] και: «Δεν είμαι καλλιτέχνης του σαλονιού, κι η ευτυχία του κοινού δεν
εξαρτάται από μένα. Αντίθετα, πρέπει να λέω στον κόσμο την αλήθεια
για την κοινή μας ζωή, όπως τη βλέπω μέσα από την εμπειρία και τις δυνατότητές
μου.»[2]
Ενσάρκωνε τον πράγματι
πνευματικό άνθρωπο. Οπως λέει ο Νικολάι Μπουρλάεβ, ένας ηθοποιός
με τον οποίο συνεργάστηκε, «ήταν ένας βαθιά θρησκευόμενος άνθρωπος
που έψαχνε τον Θεό και βάδιζε προς τον Θεό. Αυτό γινόταν αντιληπτό σε
κάθε ταινία του». Και μια άλλη ηθοποιός του, η Ναταλία Μπονταρτσούκ
δήλωσε: «Ολες οι ταινίες του Αντρέι, ανεξάρτητα από το ποια εποχή
αφορά το περιεχόμενό τους, είναι προσανατολισμένες στο μέλλον,
στην αιωνιότητα, στο Θεό.»[3]
πνευματικό άνθρωπο. Οπως λέει ο Νικολάι Μπουρλάεβ, ένας ηθοποιός
με τον οποίο συνεργάστηκε, «ήταν ένας βαθιά θρησκευόμενος άνθρωπος
που έψαχνε τον Θεό και βάδιζε προς τον Θεό. Αυτό γινόταν αντιληπτό σε
κάθε ταινία του». Και μια άλλη ηθοποιός του, η Ναταλία Μπονταρτσούκ
δήλωσε: «Ολες οι ταινίες του Αντρέι, ανεξάρτητα από το ποια εποχή
αφορά το περιεχόμενό τους, είναι προσανατολισμένες στο μέλλον,
στην αιωνιότητα, στο Θεό.»[3]
Οταν τον ρωτούν «Τι είναι
για σας το πνευματικό; Ποια είναι ή πίστη σας;», απαντά:
«Πιστεύω πως ο άνθρωπος δημιουργήθηκε από Κάποιον που είναι ανώτερος,
που είναι άπειρος και πως όλη ή ζωή οφείλει να υπηρετεί αυτόν τον Κάποιον.»
Κι ο διάλογος συνεχίζεται: «‒ Αυτό το ανώτερο Ον είναι ό Θεός της χριστιανικής
παραδόσεως;
‒ Αναμφίβολα.
για σας το πνευματικό; Ποια είναι ή πίστη σας;», απαντά:
«Πιστεύω πως ο άνθρωπος δημιουργήθηκε από Κάποιον που είναι ανώτερος,
που είναι άπειρος και πως όλη ή ζωή οφείλει να υπηρετεί αυτόν τον Κάποιον.»
Κι ο διάλογος συνεχίζεται: «‒ Αυτό το ανώτερο Ον είναι ό Θεός της χριστιανικής
παραδόσεως;
‒ Αναμφίβολα.
‒ Θα λέγατε πως είστε Ορθόδοξος;
‒ Ναι.»[4]
‒ Ναι.»[4]
Ο Ταρκόφσκι έβλεπε τη δουλειά
του, την τέχνη ως ένα λειτούργημα, μια διακονία, μια προσευχή: «Ποτέ
δεν πίστεψα στην τέχνη. Η τέχνη είναι ή αντανάκλαση μέσα στον καθρέφτη
αυτού που είμαστε, μιας ανώτερης ικανότητας να δημιουργείς. Δεν κάνουμε
τίποτε άλλο παρά να μιμούμεθα τον Δημιουργό. Είμαστε πλασμένοι κατ
̓ εικόνα Θεού, και η πράξη της δημιουργίας είναι μια από τις κινήσεις
οπού γινόμαστε όμοιοί Του.
‒ Με λίγα λόγια επικαλείστε μια θρησκευτική αντίληψη της τέχνης.
του, την τέχνη ως ένα λειτούργημα, μια διακονία, μια προσευχή: «Ποτέ
δεν πίστεψα στην τέχνη. Η τέχνη είναι ή αντανάκλαση μέσα στον καθρέφτη
αυτού που είμαστε, μιας ανώτερης ικανότητας να δημιουργείς. Δεν κάνουμε
τίποτε άλλο παρά να μιμούμεθα τον Δημιουργό. Είμαστε πλασμένοι κατ
̓ εικόνα Θεού, και η πράξη της δημιουργίας είναι μια από τις κινήσεις
οπού γινόμαστε όμοιοί Του.
‒ Με λίγα λόγια επικαλείστε μια θρησκευτική αντίληψη της τέχνης.
‒ Πραγματικά. Η τέχνη είναι
μια προσευχή. Είναι η προσευχή μου. Κι αν η προσευχή μου ενδιαφέρει κάποιον,
τότε ή τέχνη μου είναι χρήσιμη. Το χρέος του ανθρώπου είναι να υπηρετεί.
Ο κόσμος φτιάχτηκε πάνω σ’ ένα μοναδικό τύπο σχέσεως, χάρις στον Θεό,
τη διακονία. […]
μια προσευχή. Είναι η προσευχή μου. Κι αν η προσευχή μου ενδιαφέρει κάποιον,
τότε ή τέχνη μου είναι χρήσιμη. Το χρέος του ανθρώπου είναι να υπηρετεί.
Ο κόσμος φτιάχτηκε πάνω σ’ ένα μοναδικό τύπο σχέσεως, χάρις στον Θεό,
τη διακονία. […]
‒ Αντί να πούμε διακονούν,
θα μπορούσαμε να πούμε ν’ αγαπούν; ‒ Ασφαλώς.
θα μπορούσαμε να πούμε ν’ αγαπούν; ‒ Ασφαλώς.
‒ Και με ποιο
τρόπο ή τέχνη μπορεί νά ̓ναι έτσι διακονία και αγάπη;
‒ Α… Αυτό, κατά τη γνώμη μου, είναι ένα μυστήριο. Είναι το μυστήριο
της δημιουργίας.
Θα μπορούσαμε να ζήσουμε είκοσι, τριάντα αιώνες, ποτέ δεν θα μαθαίναμε
πώς δημιουργήθηκε ο κόσμος, όπως δεν θ’ αποκρυπτογραφήσουμε ποτέ
το μυστήριο της δημιουργίας. Οταν γονατίζουμε μπροστά σε μια εικόνα
και προσευχόμαστε στον Θεό βρίσκουμε τα αληθινά, τα σωστά λόγια. Με
τον ίδιο τρόπο, όταν απευθύνεις την τέχνη σου στον Θεό σαν μια προσευχή,
βρίσκεις τα σωστά πρόσωπα που θα βάλεις στο έργο σου.»[5]
τρόπο ή τέχνη μπορεί νά ̓ναι έτσι διακονία και αγάπη;
‒ Α… Αυτό, κατά τη γνώμη μου, είναι ένα μυστήριο. Είναι το μυστήριο
της δημιουργίας.
Θα μπορούσαμε να ζήσουμε είκοσι, τριάντα αιώνες, ποτέ δεν θα μαθαίναμε
πώς δημιουργήθηκε ο κόσμος, όπως δεν θ’ αποκρυπτογραφήσουμε ποτέ
το μυστήριο της δημιουργίας. Οταν γονατίζουμε μπροστά σε μια εικόνα
και προσευχόμαστε στον Θεό βρίσκουμε τα αληθινά, τα σωστά λόγια. Με
τον ίδιο τρόπο, όταν απευθύνεις την τέχνη σου στον Θεό σαν μια προσευχή,
βρίσκεις τα σωστά πρόσωπα που θα βάλεις στο έργο σου.»[5]
Αλλού γράφει:
«Θα μπορούσαμε να πούμε πως η τέχνη είναι θρησκευτική, από την άποψη
ότι την εμπνέει η προσήλωση σ ̓ έναν ανώτερο σκοπό.»[6]
«Θα μπορούσαμε να πούμε πως η τέχνη είναι θρησκευτική, από την άποψη
ότι την εμπνέει η προσήλωση σ ̓ έναν ανώτερο σκοπό.»[6]
Γιος του ποιητή
Αρσένι Ταρκόφσκι, ο Αντρέι είναι ένας ποιητής του κινηματογράφου.
Γράφοντας για την τελευταία ταινία του, αναφέρεται και στον «ποιητικό
χαρακτήρα που διέκρινε ώς τότε τη δουλειά» του.[7]
Αρσένι Ταρκόφσκι, ο Αντρέι είναι ένας ποιητής του κινηματογράφου.
Γράφοντας για την τελευταία ταινία του, αναφέρεται και στον «ποιητικό
χαρακτήρα που διέκρινε ώς τότε τη δουλειά» του.[7]
Κι επειδή
είναι πραγματικός ποιητής, δεν θέλει να κάνει τον δάσκαλο αλλά θέλει
να προβληματίσει τον θεατή, ώστε μόνος του κι ελεύθερα να οδηγηθεί
προς την αλήθεια, προβάλλοντας «επεισόδια […] παρμένα κατευθείαν
από τη ζωή».[8] «Το πρώτο που πρέπει να περιγράψεις είναι το γεγονός και
όχι η στάση σου απέναντί του. Η στάση σου πρέπει να γίνεται φανερή σ
̓ ολόκληρη την ταινία, να είναι μέρος της συνολικής εντύπωσης»[9],
γράφει αλλού.
είναι πραγματικός ποιητής, δεν θέλει να κάνει τον δάσκαλο αλλά θέλει
να προβληματίσει τον θεατή, ώστε μόνος του κι ελεύθερα να οδηγηθεί
προς την αλήθεια, προβάλλοντας «επεισόδια […] παρμένα κατευθείαν
από τη ζωή».[8] «Το πρώτο που πρέπει να περιγράψεις είναι το γεγονός και
όχι η στάση σου απέναντί του. Η στάση σου πρέπει να γίνεται φανερή σ
̓ ολόκληρη την ταινία, να είναι μέρος της συνολικής εντύπωσης»[9],
γράφει αλλού.
Παρ ̓ όλο
που ταλαιπωρήθηκε πάρα πολύ από τους ιθύνοντες της σοβιετικής κινηματογραφικής
βιομηχανίας, τόσο που να ονομάσει «Μαρτυρολόγιο» το προσωπικό του
ημερολόγιο, ο Ταρκόφσκι κατάφερε να περάσει την πίστη και την αλήθεια
του σε κάποιες από τις ταινίες του. Σχετικά με αυτό γράφει: «Πρέπει να
λέω στον κόσμο την αλήθεια για την κοινή μας ζωή, όπως τη βλέπω μέσα από
την εμπειρία και τις δυνατότητές μου. Κι αυτή η αλήθεια δεν υπόσχεται
καθόλου πως θα είναι εύκολη ή ευχάριστη».[10]
που ταλαιπωρήθηκε πάρα πολύ από τους ιθύνοντες της σοβιετικής κινηματογραφικής
βιομηχανίας, τόσο που να ονομάσει «Μαρτυρολόγιο» το προσωπικό του
ημερολόγιο, ο Ταρκόφσκι κατάφερε να περάσει την πίστη και την αλήθεια
του σε κάποιες από τις ταινίες του. Σχετικά με αυτό γράφει: «Πρέπει να
λέω στον κόσμο την αλήθεια για την κοινή μας ζωή, όπως τη βλέπω μέσα από
την εμπειρία και τις δυνατότητές μου. Κι αυτή η αλήθεια δεν υπόσχεται
καθόλου πως θα είναι εύκολη ή ευχάριστη».[10]
Νομίζω πως
η πίστη του στον Θεό κι ο σεβασμός του στην Ορθόδοξη παράδοση φαίνονται
πιο ξεκάθαρα στον «Αντρέι Ρουμπλιόφ», τη δεύτερη ταινία που γύρισε στη
Σοβιετική Ενωση, και στη «Θυσία» που γυρίστηκε στη Σουηδία.
η πίστη του στον Θεό κι ο σεβασμός του στην Ορθόδοξη παράδοση φαίνονται
πιο ξεκάθαρα στον «Αντρέι Ρουμπλιόφ», τη δεύτερη ταινία που γύρισε στη
Σοβιετική Ενωση, και στη «Θυσία» που γυρίστηκε στη Σουηδία.
Όλο το κείμενο (και οι παραπομπές) εδώ,
στο ΑΡΧΑΓΓΕΛΩΝ ΚΕΙΜΕΝΑ: