Δήμητρα Συνετοῦ, “θεολόγος”
Νά μᾶς συγχωρήσουν ὅσοι θά ἐνοχληθοῦν
ἀπό αὐτό τό κείμενο, ἀλλά ὑποχρέωσή μας εἶναι νά ἀναζητοῦμε διαρκῶς
τήν ἀλήθεια, προσπαθώντας νά ἐννοήσουμε τί εἶναι θεολογικά σωστό
καί τί εἶναι ἁπλῶς μιά συντηρητική ἀντίληψη τῆς ἐποχῆς, πού θά πρέπει
νά ἀποσαφηνιστεῖ.
ἀπό αὐτό τό κείμενο, ἀλλά ὑποχρέωσή μας εἶναι νά ἀναζητοῦμε διαρκῶς
τήν ἀλήθεια, προσπαθώντας νά ἐννοήσουμε τί εἶναι θεολογικά σωστό
καί τί εἶναι ἁπλῶς μιά συντηρητική ἀντίληψη τῆς ἐποχῆς, πού θά πρέπει
νά ἀποσαφηνιστεῖ.
Ἡ παρεξήγηση σχετικά μέ τά παντελόνια ξεκίνησε στήν
Εὐρώπη τόν 18ο αἰῶνα, ὅταν οἱ γυναῖκες πού δούλευαν στήν βιομηχανία
θέλησαν νά φορέσουν παντελόνια γιά λόγους πρακτικότητας καί ἀσφαλείας
(ὅπως γιά παράδειγμα στά ἀνθρακωρυχεῖα τῆς Μ. Βρεττανίας). Τήν ἴδια
ἀνάγκη εἶχαν καί γυναῖκες ἀγρότισσες πού οἱ μακριές φοῦστες τίς ἐμπόδιζαν
στίς γεωργικές ἐργασίες. Μεγάλες ἦταν οἱ ἀντιδράσεις τῆς ἀνδροκρατούμενης
κοινωνίας, ἀκόμα καί στό μεταεπαναστατικό Παρίσι, ὅπου σχετική
διάταξη τῆς Ἀστυνομικῆς Διεύθυνσης (1799), ἀπαγόρευε τά παντελόνια
στίς γυναῖκες γιά λόγους… ὑγιεινῆς.
Εὐρώπη τόν 18ο αἰῶνα, ὅταν οἱ γυναῖκες πού δούλευαν στήν βιομηχανία
θέλησαν νά φορέσουν παντελόνια γιά λόγους πρακτικότητας καί ἀσφαλείας
(ὅπως γιά παράδειγμα στά ἀνθρακωρυχεῖα τῆς Μ. Βρεττανίας). Τήν ἴδια
ἀνάγκη εἶχαν καί γυναῖκες ἀγρότισσες πού οἱ μακριές φοῦστες τίς ἐμπόδιζαν
στίς γεωργικές ἐργασίες. Μεγάλες ἦταν οἱ ἀντιδράσεις τῆς ἀνδροκρατούμενης
κοινωνίας, ἀκόμα καί στό μεταεπαναστατικό Παρίσι, ὅπου σχετική
διάταξη τῆς Ἀστυνομικῆς Διεύθυνσης (1799), ἀπαγόρευε τά παντελόνια
στίς γυναῖκες γιά λόγους… ὑγιεινῆς.
Ἡ προτεσταντική θεολογία πού ἐκείνη τήν ἐποχή ἐκφραζόταν
μέσα ἀπό εὐσεβιστικές τάσεις (Πουριτανισμός στήν Ἀγγλία καί τήν Ἀμερική,
Πιετισμός στήν Γερμανία), ἀντέδρασε ἀμέσως. Κι ἡ ἀντίδραση ἦταν
μεγάλη γιατί τήν ἴδια περίπου περίοδο, στήν Εὐρώπη παρουσιάζονται
τά πρῶτα κινήματα ὑπέρ τῶν δικαιωμάτων τῆς ψήφου τῶν γυναικῶν, κυρίως
ἀπό ἀστές πού πολεμοῦσαν τό τότε θρησκευτικό κατεστημένο καί μεταξύ
τῶν ἄλλων…φοροῦσαν παντελόνια.
μέσα ἀπό εὐσεβιστικές τάσεις (Πουριτανισμός στήν Ἀγγλία καί τήν Ἀμερική,
Πιετισμός στήν Γερμανία), ἀντέδρασε ἀμέσως. Κι ἡ ἀντίδραση ἦταν
μεγάλη γιατί τήν ἴδια περίπου περίοδο, στήν Εὐρώπη παρουσιάζονται
τά πρῶτα κινήματα ὑπέρ τῶν δικαιωμάτων τῆς ψήφου τῶν γυναικῶν, κυρίως
ἀπό ἀστές πού πολεμοῦσαν τό τότε θρησκευτικό κατεστημένο καί μεταξύ
τῶν ἄλλων…φοροῦσαν παντελόνια.
Ἐπικαλέστηκαν οἱ δυτικοί Θεολόγοι ἕνα ἐδάφιο ἀπό
τό Δευτερονόμιο (22,5) πού ἀναφέρει: «Οὐκ ἔσται σκεύη ἀνδρὸς ἐπὶ
γυναικί, οὐδὲ μὴ ἐνδύσηται ἀνὴρ στολὴν γυναικείαν, ὅτι βδέλυγμα
Κυρίῳ τῷ Θεῷ σού ἐστι πᾶς ὁ ποιῶν ταῦτα», δηλαδή: Δέν θά φορεθοῦν ἐνδύματα
ἀνδρός σέ γυναῖκα, οὔτε ἄνδρας θά φορέσει ἀμφίεση γυναικεία, διότι
ὅποιος τά κάνει αὐτά θά εἶναι βδελυρός γιά τόν Θεό. Ὅμως ἄν ἐξετάσουμε
μέ προσοχή τό ἐδάφιο, παρατηροῦμε
ὅτι ἀναφέρεται στήν ἀμφίεση ὡς σύνολο κι ὄχι σέ συγκεκριμένα ἐνδύματα.
Καταλαβαίνουμε ὅτι στό Δευτερονόμιο ἀναφέρεται σέ μιά γενικότερη
στάση ζωῆς ὅπου συγχέονται οἱ ρόλοι ἄνδρα καί γυναῖκας.
τό Δευτερονόμιο (22,5) πού ἀναφέρει: «Οὐκ ἔσται σκεύη ἀνδρὸς ἐπὶ
γυναικί, οὐδὲ μὴ ἐνδύσηται ἀνὴρ στολὴν γυναικείαν, ὅτι βδέλυγμα
Κυρίῳ τῷ Θεῷ σού ἐστι πᾶς ὁ ποιῶν ταῦτα», δηλαδή: Δέν θά φορεθοῦν ἐνδύματα
ἀνδρός σέ γυναῖκα, οὔτε ἄνδρας θά φορέσει ἀμφίεση γυναικεία, διότι
ὅποιος τά κάνει αὐτά θά εἶναι βδελυρός γιά τόν Θεό. Ὅμως ἄν ἐξετάσουμε
μέ προσοχή τό ἐδάφιο, παρατηροῦμε
ὅτι ἀναφέρεται στήν ἀμφίεση ὡς σύνολο κι ὄχι σέ συγκεκριμένα ἐνδύματα.
Καταλαβαίνουμε ὅτι στό Δευτερονόμιο ἀναφέρεται σέ μιά γενικότερη
στάση ζωῆς ὅπου συγχέονται οἱ ρόλοι ἄνδρα καί γυναῖκας.
Ἕνα ἄλλο χωρίο πού προέβαλλαν (καί προβάλλουν ἀκόμα
κάποιες προτεσταντικές ὁμολογίες τῶν ΗΠΑ), εἶναι αὐτό τοῦ
Ἀποστόλου Παύλου, (Α΄Τιμόθ. β’, 9-10): «ὡσαύτως καὶ τὰς γυναῖκας
ἐν καταστολῇ κοσμίῳ, μετὰ αἰδοῦς καὶ σωφροσύνης κοσμεῖν ἑαυτάς, μὴ
ἐν πλέγμασι ἢ χρυσῷ ἢ μαργαρίταις ἢ ἱματισμῷ πολυτελεῖ, ἀλλ’ ὃ πρέπει
γυναιξὶν ἐπαγγελλομέναις θεοσέβειαν, δι’ ἔργων ἀγαθῶν». Παρ’ ὅτι
τό ἐδάφιο ἀναφέρεται στίς γυναῖκες πού διακονοῦν, εἶναι ἀπολύτως
λογικό νά προτρέπει ὁ Ἀπόστολος τίς Χριστιανές γυναῖκες νά μήν ἐπιδεικνύουν
τόν πλοῦτο τους καί νά μήν προκαλοῦν, ἀλλά νά ντύνονται κόσμια.
κάποιες προτεσταντικές ὁμολογίες τῶν ΗΠΑ), εἶναι αὐτό τοῦ
Ἀποστόλου Παύλου, (Α΄Τιμόθ. β’, 9-10): «ὡσαύτως καὶ τὰς γυναῖκας
ἐν καταστολῇ κοσμίῳ, μετὰ αἰδοῦς καὶ σωφροσύνης κοσμεῖν ἑαυτάς, μὴ
ἐν πλέγμασι ἢ χρυσῷ ἢ μαργαρίταις ἢ ἱματισμῷ πολυτελεῖ, ἀλλ’ ὃ πρέπει
γυναιξὶν ἐπαγγελλομέναις θεοσέβειαν, δι’ ἔργων ἀγαθῶν». Παρ’ ὅτι
τό ἐδάφιο ἀναφέρεται στίς γυναῖκες πού διακονοῦν, εἶναι ἀπολύτως
λογικό νά προτρέπει ὁ Ἀπόστολος τίς Χριστιανές γυναῖκες νά μήν ἐπιδεικνύουν
τόν πλοῦτο τους καί νά μήν προκαλοῦν, ἀλλά νά ντύνονται κόσμια.
Ἐπίσης, κάποιοι ἐπικαλοῦνται τόν κανόνα ΙΓ΄ τῆς Συνόδου
τῆς Γάγγρας (343), που ἀναφέρει: «Εἴ τις γυνὴ διὰ νομιζομένην ἄσκησιν
μεταβάλλοιτο ἀμφίεσμα, καὶ ἀντὶ τοῦ εἰωθότος γυναικείου ἀμφιέσματος
ἀνδρῷον ἀναλάβοι, ἀνάθεμα ἔστω». Ὀρίζει, δηλαδή, ὅτι οἱ ἀσκήτριες
δέν πρέπει νά φορᾶνε ἀνδρικά ροῦχα, γιά πρακτικούς λόγους (γιά νά διευκολύνουν
τήν ἀσκητική ζωή).
τῆς Γάγγρας (343), που ἀναφέρει: «Εἴ τις γυνὴ διὰ νομιζομένην ἄσκησιν
μεταβάλλοιτο ἀμφίεσμα, καὶ ἀντὶ τοῦ εἰωθότος γυναικείου ἀμφιέσματος
ἀνδρῷον ἀναλάβοι, ἀνάθεμα ἔστω». Ὀρίζει, δηλαδή, ὅτι οἱ ἀσκήτριες
δέν πρέπει νά φορᾶνε ἀνδρικά ροῦχα, γιά πρακτικούς λόγους (γιά νά διευκολύνουν
τήν ἀσκητική ζωή).
Νά σημειώσουμε ἐδῶ πώς στήν ἐποχή τοῦ Ἀποστόλου, ἀλλά
καί κατά τήν περίοδο πού ἔγινε ἡ προαναφερόμενη Σύνοδος, ἄνδρες
καί γυναῖκες φοροῦσαν παρόμοιους χιτῶνες κι αὐτό πού προσδιόριζε
τήν διαφορά ἦταν ὁ σχεδιασμός καί οἱ λεπτομέρεια. Συνεπῶς, κάτι ἄλλο
ἐννοοῦν οἱ παραινέσεις τῶν πατέρων.
καί κατά τήν περίοδο πού ἔγινε ἡ προαναφερόμενη Σύνοδος, ἄνδρες
καί γυναῖκες φοροῦσαν παρόμοιους χιτῶνες κι αὐτό πού προσδιόριζε
τήν διαφορά ἦταν ὁ σχεδιασμός καί οἱ λεπτομέρεια. Συνεπῶς, κάτι ἄλλο
ἐννοοῦν οἱ παραινέσεις τῶν πατέρων.
Επίσης, ἄς θυμηθοῦμε ὅτι στόν τόπο
μας κατά τήν διάρκεια τῆς Τουρκοκρατίας ἦταν συνηθισμένο νά φοροῦν
οἱ ἄνδρες φουστανέλες. Ἡ φουστανέλα ἦταν παραδοσιακό ἔνδυμα τῶν ἀνδρῶν στά
Ὀρθόδοξα Βαλκάνια μέχρι τήν δεκαετία τοῦ 1890, ὁπότε καί ἀντικαταστάθηκε
γιά λόγους μόδας ἀπό “τά φράγκικα”, δηλαδή τό παντελόνι. Ἀλλά
καί οἱ γυναῖκες φοροῦσαν σέ πολλά νησιά βράκες, ὅπως βλέπουμε νά ἀπεικονίζονται
σέ γκραβοῦρες καί ζωγραφιές τῆς ἐποχῆς. Κανείς ἡγούμενος δέν σκέφτηκε
νά ἀπαγορεύσει στούς θεοσεβούμενους Κολοκοτρώνη καί Μακρυγιάννη
νά μποῦν σέ κάποιο μοναστῆρι οὔτε ὁ Πατριάρχης νά βγάλει κάποια ἐγκύκλιο,
γιατί ἁπλούστατα δέν ἐπηρέαζαν ἀκόμα τά θρησκευτικά πράγματα ξένοι
ἱεραπόστολοι, οἱ ὁποῖοι μετά τήν ἀπελευθέρωση μᾶς βομβάρδισαν
στήν κυριολεξία μέ πλῆθος ἐντύπων καί μᾶς ἐπηρέασαν σέ πολλά ζητήματα,
πού ἀκόμα δυστυχῶς δέν ἔχουμε ξεπεράσει. Βέβαια, εἶναι κατανοητό
πόσο προκλητικό μπορεῖ νά φαινόταν τό «είσαγόμενο» ἀπό τήν Δύση
παντελόνι στήν ἀγροτική ἑλληνική κοινωνία τῶν ἀρχῶν τοῦ 20οῦ αἰῶνα,
ἄν ἀναλογιστοῦμε πῶς ντύνονταν τότε οἱ γυναῖκες.
μας κατά τήν διάρκεια τῆς Τουρκοκρατίας ἦταν συνηθισμένο νά φοροῦν
οἱ ἄνδρες φουστανέλες. Ἡ φουστανέλα ἦταν παραδοσιακό ἔνδυμα τῶν ἀνδρῶν στά
Ὀρθόδοξα Βαλκάνια μέχρι τήν δεκαετία τοῦ 1890, ὁπότε καί ἀντικαταστάθηκε
γιά λόγους μόδας ἀπό “τά φράγκικα”, δηλαδή τό παντελόνι. Ἀλλά
καί οἱ γυναῖκες φοροῦσαν σέ πολλά νησιά βράκες, ὅπως βλέπουμε νά ἀπεικονίζονται
σέ γκραβοῦρες καί ζωγραφιές τῆς ἐποχῆς. Κανείς ἡγούμενος δέν σκέφτηκε
νά ἀπαγορεύσει στούς θεοσεβούμενους Κολοκοτρώνη καί Μακρυγιάννη
νά μποῦν σέ κάποιο μοναστῆρι οὔτε ὁ Πατριάρχης νά βγάλει κάποια ἐγκύκλιο,
γιατί ἁπλούστατα δέν ἐπηρέαζαν ἀκόμα τά θρησκευτικά πράγματα ξένοι
ἱεραπόστολοι, οἱ ὁποῖοι μετά τήν ἀπελευθέρωση μᾶς βομβάρδισαν
στήν κυριολεξία μέ πλῆθος ἐντύπων καί μᾶς ἐπηρέασαν σέ πολλά ζητήματα,
πού ἀκόμα δυστυχῶς δέν ἔχουμε ξεπεράσει. Βέβαια, εἶναι κατανοητό
πόσο προκλητικό μπορεῖ νά φαινόταν τό «είσαγόμενο» ἀπό τήν Δύση
παντελόνι στήν ἀγροτική ἑλληνική κοινωνία τῶν ἀρχῶν τοῦ 20οῦ αἰῶνα,
ἄν ἀναλογιστοῦμε πῶς ντύνονταν τότε οἱ γυναῖκες.
Ἐπανερχόμαστε στό βασικό ἐρώτημα:
Πρέπει
νά ἀσχολούμαστε μέ τά παντελόνια τῶν γυναικῶν ἤ μήπως τό «πρόβλημα»
προέρχεται μόνο ἀπό τίς ἱστορικές συγκυρίες καί ἔχει ξεπεραστεῖ;
Ὅπως προείπαμε, εἶναι προφανές ὅτι τό Δευτερονόμιο καί ἡ Σύνοδος
τῆς Γάγγρας ἀναφέρονται σέ συνολική ἐνδυμασία πού παραπέμπει στό
ἕνα ἤ τό ἄλλο φύλο κι ὄχι σέ συγκεκριμένα ροῦχα. Σήμερα εἶναι κοινός
τόπος πώς μέ τά παντελόνια οἱ γυναῖκες δέν προσπαθοῦν νά μοιάσουν
στούς ἄνδρες, ἀλλά νά ἔχουν τήν δυνατότητα μιᾶς πιό πρακτικῆς ἀμφίεσης.
Μπορεῖ στό παρελθόν τά παντελόνια νά τά φόρεσαν φεμινίστριες πού ἐνοχλοῦσαν
μέ τήν ἀμφίεσή τους καί τά πιστεύω τους, ἀλλά δέν καταλαβαίνουμε
τί νόημα ἔχει σήμερα νά μήν τά ἐπιτρέπουμε στήν Ἐκκλησία.
Πρέπει
νά ἀσχολούμαστε μέ τά παντελόνια τῶν γυναικῶν ἤ μήπως τό «πρόβλημα»
προέρχεται μόνο ἀπό τίς ἱστορικές συγκυρίες καί ἔχει ξεπεραστεῖ;
Ὅπως προείπαμε, εἶναι προφανές ὅτι τό Δευτερονόμιο καί ἡ Σύνοδος
τῆς Γάγγρας ἀναφέρονται σέ συνολική ἐνδυμασία πού παραπέμπει στό
ἕνα ἤ τό ἄλλο φύλο κι ὄχι σέ συγκεκριμένα ροῦχα. Σήμερα εἶναι κοινός
τόπος πώς μέ τά παντελόνια οἱ γυναῖκες δέν προσπαθοῦν νά μοιάσουν
στούς ἄνδρες, ἀλλά νά ἔχουν τήν δυνατότητα μιᾶς πιό πρακτικῆς ἀμφίεσης.
Μπορεῖ στό παρελθόν τά παντελόνια νά τά φόρεσαν φεμινίστριες πού ἐνοχλοῦσαν
μέ τήν ἀμφίεσή τους καί τά πιστεύω τους, ἀλλά δέν καταλαβαίνουμε
τί νόημα ἔχει σήμερα νά μήν τά ἐπιτρέπουμε στήν Ἐκκλησία.
Δόξα τῷ Θεῷ, ὅλα αὐτά ἔχουν ξεπεραστεῖ καί μπροστά στίς
δύσκολες προκλήσεις τῆς ἐποχῆς μας, οἱ γυναῖκες ἀγωνιζόμαστε «έν
πνεύματι καί ἀληθείᾳ» νά συμμετέχουμε στήν ζωή τῆς Ἐκκλησίας μας
καί μαζί μέ τούς ἀδελφούς μας νά ἐργαζόμαστε γιά τήν διάδοση τοῦ Εὐαγγελίου,
σέ καιρούς δύσκολους καί πονηρούς.
δύσκολες προκλήσεις τῆς ἐποχῆς μας, οἱ γυναῖκες ἀγωνιζόμαστε «έν
πνεύματι καί ἀληθείᾳ» νά συμμετέχουμε στήν ζωή τῆς Ἐκκλησίας μας
καί μαζί μέ τούς ἀδελφούς μας νά ἐργαζόμαστε γιά τήν διάδοση τοῦ Εὐαγγελίου,
σέ καιρούς δύσκολους καί πονηρούς.